Sjá alla umsögnin hér
Sóttvarnalög (lög nr. 19/1997) hafa marga galla og ekkert sérlega vel til þess fallin að takast á við þær flóknu aðstæður sem skapast þegar byrjað er að beita þeim. Valdsvið ráðherra er allt of mikið og óljóst sem hefur leitt til þess að stjórnarskrárvarin réttindi hafa verið skert án þess að vitað sé hvort skerðingin standist lög. Valdsvið sóttvarnalæknis sem aðalráðgjafa heilbrigðisráðherra er einnig allt of mikið og hann hefur orðið einráður um ráðgjöf veigamestu ákvarðana íslensks samfélags. Ekkert aðhald er í kerfinu hvernig bregðast á við þegar rangar ákvarðanir eru teknar.
Sá sem tekur allar ákvarðanir er sá sami og veitir upplýsingarnar og ef rangar ákvarðanir eru teknar er því lítill hvati til að meta afleiðingarnar. Að sama skapi eykur öll óvissa um þá hættu sem steðjar að, á þær valdheimildir sem beita má og því er innbyggður hvati hjá yfirvöldum að gera mikið úr hættunni til að réttlæta eigin gjörðir. Þessir óheppilegu hagsmunatengsl þeirra sem leiða viðbrögð við faraldri auka hættuna á því að gripið sé til of öfgafullra aðgerða gegn aðsteðjandi vá og fyrir vikið verði skaði aðgerðanna margfalt verri en váin.
Frumvarp til laga að breytingu á sóttvarnalögum tekur ekki á þessum ábyrgðarvanda og gerir lögin enn verri en þau eru í dag. Faraldur verður nú ekki skilgreindur út frá skaða sem sjúkdómur veldur heldur út frá því hversu smitandi hann er sem mun leiða til að lögunum verður í framtíðinni beitt við mun minna tilefni en nú. Einnig hafa heimildir yfirvalda til skerðingar á réttindum fólks auknar með nýjum valdheimildum eins og lögleiðingu útgöngubanns, lögleiðingu inngripa þar sem heimilað verður að setja áhald inn í fólk sem er grunað um smit, lögleiðingu mjög íþyngjandi aðgerða á ferðamönnum eins og kröfu um bólusetningu. Enn fremur er vald ýmissa embættismanna og lækna aukið þ.a. við ákveðnar aðstæður fá þeir nánast geðþóttavald yfir lífi fólks. Aldrei ætti að færa slíkt í lög.
Tillögur okkar ganga út á að taka á rót vandans. Ákvarðanataka sem skerðir mannréttindi borgaranna verður að vera á hendi Alþingis því það er eina stofnun ríkisins sem ber beina ábyrgð gagnvart öllum borgurunum. Slík ábyrgð býr til aðhald sem ekki er til staðar í dag.
Enn fremur þurfa allar ákvarðanir að vera upplýstar. Til að það sé hægt verður að leggja ríka kröfu til upplýsingagjafar í lögunum sjálfum til að tryggja að forsendur fyrir beitingu sóttvarnalaga séu sífellt í endurskoðun. Aldrei má leggja slíkt ráðgjafavald í hendur einum einstaklingi eða lokuðu ráðgjafateymi. Með slíkri upplýsingakröfu má tryggja aðhald í ráðgjöf og auðvelt verður að kalla inn óháða sérfræðinga til að meta þá ráðgjöf sem liggur til grundvallar sóttvarnaviðbrögðum.
Enn fremur eru allt of miklar valdheimildir til embættismanna inni í lögunum. Gera verður þá kröfu að allir embættismenn vinni aðeins eftir skráðum reglum sem löggjafinn setur þeim og þeim má aldrei gefa heimildir til að skerða réttindi valinna einstaklinga með geðþóttaákvörðunum. Lög og reglur þurfa að gilda jafnt yfir alla.
Einnig förum við fram á að faraldur verði skilgreindur út frá skaða, þannig að íþyngjandi úrræðum verði aldrei beitt af tilefnislausu. Að lokum er lagt til að felld verði niður öll ákvæði sem auka valdheimildir yfirvalda til að ganga gegn stjórnarskrárvernduðum réttindum og mannréttindum sem Íslendingar hafa skuldbundið sig til að viðhafa.
Það er von okkar að yfirvöld muni taka nægjanlegt tillit til þessara ábendinga okkar svo að það stórslys sem við höfum upplifað síðasta árið muni aldrei aftur endurtaka sig.
Undir umsögnina skrifa:
Jóhannes Loftsson
Þrándur Arnþórsson
Sif Cortes
Ari Tryggvason
Hinrik Jóhannesson
Björn Baldursson
Hulda Lilja Guðmundsdóttir
Hildur Jóhannesdóttir
Kári Þór Samúelsson
Þórdís Björk Sigurþórsdóttir
Ólafur Einarsson
Sigríður Hrund Guðmundsdóttir
Jón Sigurður Norðkvist
Sölvi Pétursson
Sævar Örn Arason Michelsen
Ólöf Kristín Kristjánsdóttir
Samúel Róbertsson
Guðrún Alda Houston Einarsdóttir
Davíð Stefánsson
Helgi Örn Viggósson
Elma Rut Jónsdóttir
Ragnheiður Kr. Grétarsdóttir
Hrólfur Hreiðarsson
Jón Þór Baldvinsson
Erna S. Böðvarsdóttir
Laugi Reynisson Allison
Anna Gilaphon
María Stendórsdóttir
Sunna Ómarsdóttir
Emil Tsakalis
Álfheiður Ólafsdóttir
Eldur Deville
Marie Legatelois
Gunnar Rúnarsson
Eva Kristjánsdóttir
Ragnar Unnarsson
Haraldur Stefánsson
Þóra Viðarsdóttir
Þórður Daníel Ólafsson
Davíð Snær Jónsson
Ása Aðalsteinsdóttir
Styrmir Jökull Einarsson
Przemyslaw Oblak
Sigurgeir Orri Sigurgeirsson
Birgir Björgvinsson
Aldís Björg Jónasdóttir
Linda Björg Reynisdóttir
Yevgen Stroginov
Anna Lopatinskaya
Lóa Steindórsdóttir
Vairis Klavins
Viðar Sigðursson
Brynja Birgisdóttir
Ragnar Jónsson
Einar Gunnar Birgisson
Joanna Przybysz
Auður Inga Konráðsdóttir
Sigurður Styff
Helga Birgisdóttir
Elín Kjartansdóttir
Linda Jóhannsdóttir
Kjartan Rafn Zoega
Björn Sk Ingólfsson
Svava Liv Edgarsdóttir
Guðrún Bergmann
Kristín Thormar
Heiða Helgadóttir
Guðmundur Edgarsson
Kristján Erlingsson
Kristján Þór Sverrisson
Uwe Werler
Elísa Enea Sigrúnardóttir
Jón Adólf Steinólfsson
Halla Rut Bjarnadóttir
Serena Pedrana
Giacomo Montanelli
Snorri Marteinsson
Geir Ágústsson
Guðbjartur Nilsson
Bjarni Gautur Eydal Tómasson
Erling Óskar Kristjánsson
Katarzyna Krupinska
Þorsteinn Siglaugsson